در گذشته اغلب گفته می شد که برای چرم ضایعات یا دور ریزی وجود ندارد. این موضوع در گذشته می توانست درست باشد اما آیا در آینده هم همینطور خواهد بود؟
الان زمانی است که باید با چنین مشکلاتی مواجه شد. تا سال ۲۰۱۵ صنعت چرم اعتقاد داشت که همیشه نیاز برای چرم، به تامین مواد خام کمک خواهد کرد و بنابراین افزایش قیمت تضمین شده خواهد بود. اما چرا این موضوع این روزها تغییر کرده است؟
گسترش ظرفیت دباغی ها و قیمت بالای نفت باعث شد صنعت گوشت با ادغام عمودی به افزایش ارزش افزوده و حاشیه سود بیشتر، فکر کند. هر نوع هشداری در این زمینه بدبینانه، خام و یا هر دو در نظر گرفته می شد. در آن روزها رشد مصرف جهانی کالاهای مصرفی ساخته شده از چرم، رشد بی پایان افزایش قیمت را تضمین می کرد. هر اصلاحی در این روند می توانست یک اشتباه کوتاه مدت باشد و نه یک شکست در روند فعالیت.
اما چگونه عکس آن ثابت شد؟ این عقیده که چرم می تواند با مواد دیگر جایگزین شود،هیچ گاه به طور جدی در نظر گرفته نشد. همواره چرم به عنوان یک ماده تجملی ویژه محسوب می شد. در حالی که در واقع این طور نبود و تنها زمانی که از آن برای ساخت یک کالای تجملی استفاده می شد، این گفته صادق بود.
جدای از آن چرم ماده ای با خواص ویژه بود که برای قرن ها توسط انسان مورد استفاده قرار گرفته بود. تا همین اواخر بیشتر مردم فکر می کردند یک کفش واقعی باید از چرم ساخته شده باشد. این موضوع می توانست در زمانی که جایگزین ها تنها پلاستیک، کرباس، نمد یا لاستیک بودند، درست باشد. از نظر تاریخی قیمت چرم و نیاز به آن در گذشته به طور قابل ملاحظه ای نسبت به حال حاضر کمتر بوده است. عده ای معتقدند در موقعیت فعلی هم چرم در زمان مقتضی خود را با شرایط جدید وفق خواهد داد.
البته احتمال آن وجود دارد. اما تفاوتی که در حال حاضر وجود دارد این است که در گذشته چرخه تجارت بر اساس فاکتور قیمت بود و چرم به عنوان یک ماده مصرفی مورد اختلاف نظر نبود. چرخه ها بر اساس دلایل اقتصادی ونه تغییر در علایق مصرف کنندگان، به جریان می افتادند، اگر قیمت خیلی زیاد بود، تقاضا پایین می آمد. اگر کالا خیلی جاذبه داشت قیمت بالا می رفت. این عرضه و تقاضای ساده، محرک عادی بازار محسوب می گردید.
نقطه اوج این چالش در سال ۲۰۱۵ و زمانی بود که قیمت چرم در تمام مدت بالا بود. در این زمان برندها بر سر یک دوراهی قرار گرفته بودند. آن ها به یک رشد مداوم برای تضمین در آمد و پرداخت سود به سهامداران نیاز داشتند. از سوی دیگر نیازمند ایجاد حاشیه رشد سرمایه یا افزایش این حاشیه بودند.
اگر آن ها افزایش قیمت چرم را در آن زمان می پذیرفتند، با افزایش قیمت در خرده فروشی ها با واکنش شدید مصرف کننده مواجه می شدند. در عین حال در این زمان صنایع شیمیایی نیز گام های بلندی در تولید مواد رویه پلاستیکی مصنوعی برداشته بود که نسبت به موادی که در گذشته استفاده می شد، بسیار به چرم شبیه تر بود.
صنعت چرم با ایمان به چرم طبیعی به عنوان بهترین ماده، نتوانست این موضوع را به حد کافی جدی بگیرد که تا حدودی هم قابل درک است. به علاوه تغییری هم در نوع لباس پوشیدن مردم روی داد که اجازه می داد کفش های غیر چرمی بیشتر به فروش برسند.
چرخه عمر کوتاه ترشد و افزایش قدرت خرید موجب افزایش در فروش شد. پیش بینی های اخیر بر اساس اقتصاد جهانی ادامه این رشد را تأیید می نماید. به همین دلیل افزایش استفاده از مواد پلاستیکی مصنوعی از سال ۲۰۱۷ موجب کاهش تقاضا برای چرم و عدم فروش چرم های بیشتری شد.
فاکتور مؤثر دیگر در تقاضا برای چرم صنعت تولید اتوماتیک است. چرخه هایی با عمر کوتاه تر و انتظار مصرف کننده به دستیابی به هر چیز نو در مدت زمان ۴۸ ساعت و امکان باز پس دادن آن ها در صورت تغییر نظر بدون پرداخت هیچ وجهی، موجب گردید صنعت چرم از این رقابت عقب بماند.
صنعت چرم نمی خواهد این حقیقت را بپذیرد که جهان در حال تغییر است و این موضوع نه فقط شرکت ها را تحت تاثیر قرار می دهد بلکه کل صنعت را در معرض خطر قرار خواهد داد.
تا جایی که به پایپوش مربوط می شود مدل پوشش در طی سال ها تغییر کرده است و این عقیده که کفش خوب, کفشی است که از چرم ساخته شده باشد، ناگهان از بین رفت. این موضوع ثابت شده است که کفش های ساخته شده از مواد پلاستیکی مصنوعی جدید به اندازه کافی خوب هستند که مصرف کنندگان را بیش از پیش راضی نگه دارند و این که هم برای پوست مضر هستند و هم چرخه عمر آن ها فقط چند ماه است، آزار دهنده نیست چرا که در صورتی که قیمت آن ها مناسبه باشد، آن ها را دور می اندازند و کفش های جدید می خرند.
علیرغم تلاش های سازمان هایی چون PETA برای متقاعد کردن دنیا به توقف مصرف گوشته، با افزایش استانداردهای زندگی، جمعیت بیشتری تمایل به استفاده از گوشت را دارند. اگر پوست حیوانات کشتار شده برای تأمین گوشت، به کفش یا سایر محصولات چرمی تبدیل نشود، آیا به سادگی دور ریخته می شوند؟
تولید کنندگان کفش همیشه طرفدار موادی بوده اند که بر روی رول ساخته شده باشند، چرا که در این حالت مواد کاملا یکنواخت و عاری از عیوب می باشد. مشکل چرم در آن است که شکل نایکنواخت دارد و همه قسمت های آن کیفیت یکسان ندارد و همچنین می تواند دارای عیوب و بریدگی باشد.
معهذا در انتخاب بین قیمت های یکسان بیشتر مصرف کنندگان به جز وگان ها هنوز کفش های چرم طبیعی را انتخاب خواهند کرد.
دو برند عمده کفش، نایک و اکو تصمیم گرفتند از مواد ساخت بشر به همراه چرم استفاده کنند. این دو محصول Flyleather (نایک) و Dyneema (اکو) بودند. نایک می گوید که این مواد به طور عمده از خرده مواد فرایند دباغی ساخته شده است که احتمالا تراشه ها و دور ریز وت بلو است که با کمک بعضی رزین ها به یکدیگر پیوند یافته است. البته این ایده جدیدی نیست و برای سال ها جهت تولید کفی کفش از آن استفاده می شده است.
تبلیغات ادعا می کنند این مواد جدید بهتر از مواد جایگزین قبلی می باشند. اگر خواص این مواد طبق گفته آنان باشد و قیمت هم قابل رقابت باشد، زمان مشخص می کند که آیا این مواد یا مواد مشابه همان چیزی است که خیلی از تولید کنندگان خواهان آن هستند یا خیر.
از آن جا که در تبلیغات به این مواد مثلا چرم گفته می شود موضوع را برای چرمسازان پیچیده می سازد و دانستن آن که آن ها در این مورد چه خواهند کرد، دشوار است. مصرف کنندگان جوان مدرن متأسفانه دوست دارند که به آن چه نایک می گوید اعتماد کنند و نه به گفته های صنعت چرم، البته اگر صنعت چرم چیزی بگوید.
از سوی دیگر اگر نایک و اکو از تراشه های وت بلو استفاده می کنند آن ها باید این تراشه ها را از دباغی ها بخرند. بنابراین دباغی هایی که منابع مورد نیاز آن ها را تأمین می کنند نیز در گسترش این مواد جدید و امکان صدمه زدن به صنعت خود با آن ها شریکند
امروزه چرم یک ماده طبیعی جالب و محصول تکنیک های جدید دباغی است و دارای کیفیت و ثباتی بهتر از قبل می باشد، اما مشکل اصلی در این است که اگر چه تکنولوژی دباغی تغییر کرده است، اما طرز فکر آن ها که در تأمین چرخه مواد خام فعالیت می کنند، تغییر نکرده است. با توجه به آن که چرخه های قدیمی عرضه و تقاضا دیگر اعمال نمی شود، ایده ها و دیدگاه های جدید لازم است تا چرم بتواند این رقابت را از سر بگذراند.
در سپتامبر ۲۰۱۷ نایک از یک محصول پرده برداشت که آن را یک “ماده فوق العاده جدید نامید. این مواد ساخته شده از دور ریز و تراشه های چرم بودند. این کار زنگ خطر را برای بسیاری در صنعت چرم به صدا در آورد. مشکل در مواد معرفی شده نبود بلکه در ادعای نایک در این مورد بود که این مواد از نظر ظاهر و زیردست مشابه چرم می باشند.
تراشه های چرم از کف دباغی ها جمع می شود و با الیاف و منسوجات مصنوعی ترکیب می شود. سپس این مواد پیش از آن که به صورت رول در آیند، فرآیند تکمیل را طی می کنند. نایک می گوید که حداقل از ۵۰٪ الياف بازیافتی استفاده می کند.
تونی بیگنل (Tony Bignell) معاون بخش نوآوری پایپوش شرکت ادعا می کند که این مواد کاملا مشابه چرم های پیگمنتی با رخ کامل است که پیش از این در کفش های قهرمانی استفاده می شد. علیرغم این ادعا آن چه نایک به وجود آورده است، چرم پیوند داده شده است که تأیید شده از نظر کیفیت و مقاومت بسیار پست تر و ضغیف تر از چرم طبیعی می باشد.
نایک همچنین یک سری ادعای ناوارد در مورد اثرات زیست محیطی این مواد مصنوعی دارد. آن ها اصرار دارند که اثر کربنی این مواد ۸۰٪ کم تر از فرآیند تولید چرم است. مجله World Footwear بلافاصله پس از این ادعا در مورد این عدد سوال کرد و از نایک خواست در خصوص چگونگی دستیابی به این عدد توضیح دهد.
در جواب نایک گفت که این عدد توسط دو شرکت مشاوره ای Oakdene Hollins و Pre Consultants محاسبه شده است و تاکنون نیز اقدامی برای بیان چگونگی محاسبه این ۸۰٪ انجام نداده است.
در سال ۲۰۱۳ کمیسیون اروپایی پروژه ای را برای ایجاد روش تحلیل اثر زیست محیطی محدوده گسترده ای از صنایع از جمله صنایع چرم ارائه کرد. به عنوان بخشی از این پروژه گروه کاری Cattle Model تحقیقی در مورد محاسبه اثر کربن مربوط به چرم را انجام داد.
این گروه نتیجه گرفت که به طور متوسط ٪۸۸ اثر زیست محیطی (اثر کربن) گاوهای شیرده به شیر وارد می شود و تنها ۱۲٪ آن وارد گوشت می شود. بنابر این حیوانی که از چرخه غذا به کشتارگاه وارد می شود تنها ۱۲٪ اثر کربنی با خود همراه دارد. با توجه به آن که در کشتارگاه به طور اجتناب ناپذیری روش های اقتصادی به کار گرفته می شود، تنها ۳۵٪ آن پوست خواهد بود. بنابراین سهم چرم در اثر کربنی مطابق پروژه گروه کاری Cattle Model تقریبا 4/0٪ (چهار دهم درصد) است. این یک موضوع پیچیده ای است اما قطعا مشاورین نایک از آن اطلاع دارند.
Oakdene Holins هیچ مشارکتی در پروژه های چرم نداشته است اما مشاورین PRE در پروژه کمیسیون اروپایی شرکت داشته اند.
فقط می توان فرض کرد که اگر مشاورین PRE چنین روشی را در مورد این مواد جدید به نایک ارائه کرده اند، نایک تصمیم گرفته باشد محاسبات را بر اساس مبناهای دیگری انجام دهد که اثر کربنی این مواد ۸۰٪ کمتر از چرم شود. نایک ادعا می کند که با در نظر گرفتن عملکرد این مواد جدید، آن ها پنج مرتبه بادوام تر از چرم های سنتی هستند.
در جواب سؤال دنیای کفش شرکت اعلام کرده است که این ادعا بر اساس آزمون های انجام گرفته توسط آژانس SGS است که مواد پیوند خورده را در مقابل چرم با رخ کامل مورد آزمون قرار داده است. هر دو این مواد پس از ۵۰۰۰ دور ساییده شدن، از نظر کاهش وزن و سایش ظاهری مورد بررسی قرار گرفتند. اگرچه نایک قادر بود ثابت کند مقاومت سایشی این مواد از چرم طبیعی بهتر است اما این آزمون صحت لازم برای اثبات دوام بیشتر را ندارد. چرا که که در واقع این دو خصوصیت، عملکردی متفاوت دارند و افزایش مقاومت سایشی لزوما به معنای افزایش در دوام نمی باشدو بسیار ناپایدار است.
صنایع چرم دلیر با سابقه ی بیش از نیم قرن تجربه و پیشگام در فن آوری و ارتقاء چرم در صنعت چرم ایران, تلاش کرده است تا در تولید چرم از بروزترین و بهترین مواد و طرح ها ی لازم استفاده کرده تا مقاومت و کیفیت چرم بیش از قبل ارتقا پیدا کند.
نویسنده: مریم سمسارها
معاون پژوهشکده شیمی و پتروشیمی پژوهشگاه استاندارد
