منابع مالی در صنعت چرم

بخش صنعت در ايران ، جزو بخشهاي اساسي اقتصاد بوده و سهم عمده اي از توليد ناخالص داخلي را به خود اختصاص داده است. بنابراين بررسي تأثيرات متغيرهاي مختلف اقتصادي بر رشد و سرمايه گذاري در اين بخش مي تواند حايز اهميت باشد. طي دهه هاي گذشته نقش بازارهاي مالي در فرايند رشد اقتصادي به طور وسيعي مورد توجه قرارگرفته است. یکی از مهم ترین چالش هایی که در حال حاضر دست اندر کاران در صنعت چرم با آن دست به گریبان هستند، تامین منابع مالی مورد نیاز برای انجام وظایف و ماموریت های قانونی و یا نیازها و مطالبات از مشتری هایشان است. هدف این پژوهش تعیین مولفه های توسعه زیر ساخت‌های صنعت چرم و تدوین مدل مناسبی برای توسعه زیر ساخت‌های صنعت چرم تبریز می باشد. سئوالات پژوهش عبارتند ازمولفه های مدل توسعه زیر ساخت‌های مطلوب صنعت چرم کدام ها هستند و بر اساس مولفه های مذکور چه مدلی را می توان برای توسعه زیر ساخت‌های مطلوب صنعت چرم ارائه داد؟ روش پژوهش توصیفی- پیمایشی است. روش نمونه گیری پژوهش به صورت نمونه گیری تصادفی سیستماتیک می باشد. در این پژوهش 120 پرسشنامه برای آنالیز مورد استفاده قرار گرفت.روش مطالعه ی پژوهش به صورت کتابخانه ای و میدانی است. ابزارگردآوری اطلاعات پژوهش اینترنت، کلیه بانک های اطلاعاتی مقالات بین المللی، مصاحبه ودر مرحله آخر پرسشنامه می باشد. نتایج حاصل از بررسی مجموعه ای از مقالات، تئوری های مرتبط ومصاحبه مولفه ها و شاخص های مربوط، مولفه ومتغیرهای تحقیق تدوین شده است.

مقدمه

مدیریت منابع مالي مهمترين و حساس ترين كاركرد يك بنگاه اقتصادي است . مدیریت مالی مدیریت بر منابع و مصارف است.هدفمال مدیریت ی افزایش ارزش شرکت است و از آنجایی که ارزش شرکت در قیمت سهام متبلور می باشد می توان گفت هدف مدیریت مالی افزایش ثروت سهامداران می باشد. اجراي موفقيت‌آميز اين كاركرد نياز به اطلاعات متنوع و گسترده‌اي دارد كه از طريق ارتباط تنگاتنگ با ساير كاركرد هاي بنگاه جمع‌آوري مي‌گردد. داده ها و اطلاعات پردازش شده در حوزه منابع مالي، از يكسو مبناي تصميم‌گيري مديريت براي برنامه‌ريزي ، اجرا و ارزيابي عملكرد كليه حوزه‌ها در بنگاه مي‌باشد و از سوي ديگر مبناي نظارت و سنجش عملكرد مديريت بنگاه توسط عوامل ذينفع ( سهامداران، بازرسان، حسابرسان و…) قرار مي گيرد. در هر كسب و كاري سرمايه يكي از مهمترين عوامل توليد است و توليدكنندگان براي توليد محصول يا ارائه خدمات خود نيازمند تأمين سرمايه لازم يا تأمين مالي مي باشند. در همين راستا به دست آوردن سرمايه و تأمين مالي براي راه اندازي كسب و كار و توسعه آن همواره مشكلي جدي براي كارآفرينان و صاحبان بنگاه هاي توليدي بوده است. از اين رو توانايي بنگاه در مشخص ساختن منابع مالي بالقوه براي تأمين سرمايه به منظور سرمايه گذاري و نيز تهيه برنامه هاي مالي مناسب از عوامل اصلي رشد و پيشرفت يك كسب و كار به شمار مي آيند. توسعه‌ي صنعت يك كشور نيازمند بسته‌ي متنوعي از استراتژی‌ها مي‌باشد. اما اين استراتژی ‌ها را مي‌توان در يك دسته بندي كلي به استراتژی ‌هاي ناظر به بنگاه و استراتژی هاي ناظر به فضاي پيراموني بنگاه تقسيم نمود. در دسته‌ي اول استراتژی ‌هايي كه مستقيما با عملكرد بنگاه مرتبط هستند مدنظر قرار مي‌گيرند مانند استراتژی ‌هاي ناظر به ارتقاي تكنولوژي، قوانين مربوط به نيروي كار، ماليات‌هاي موثر بر توليد و امثالهم. اما در دسته دوم مجموعه استراتژی هايي كه ناظر به خدمات حاشيه‌اي بنگاه هستند مدنظر مي‌باشند مانند خدمات حمل و نقل، تامين مالي، تامين مواد اوليه و موارد مشابه. يكي از خدمات مهم در اين دسته خدمات مربوط به تامين مالي است كه مي‌تواند نقش به سزايي در فعاليت بنگاه‌ها داشته باشد. پيش از ورود به مشكلات تامين مالي بنگاه‌ها اشاره به يك نكته لازم است و آن اينكه بسياري از مشكلات بنگاه‌ها كه به ظاهر علت آن در حوزه تامين مالي است، ريشه در موارد و حوزه‌هاي ديگري دارد. بدين معني كه وجود مشكلاتي در حوزه‌هاي ديگر فعاليت بنگاه موجب مي‌شود بنگاه نياز بيشتري به منابع مالي داشته باشد و براي تامين اين نيازهاي مازاد به منابع بانكي و… روي بياورد. طبيعتاً نظام تامين مالي نيز توانايي پاسخگويي به اين نياز مازاد را ندارد. براي مثال وصول نشدن به موقع درآمد فروش بنگاه بخاطر ساختار نامناسب بازار و يا بالا بودن هزينه تمام شده توليد در بنگاه منجر به ايجاد نياز مازاد به منابع بانكي مي‌گردد. صنعت چرم و پوست به گواه تاریخ سابقه ای پیش از ورود آریایی ها به ایران داشته و صنایعی که زمانی صاحب آوازه ای جهانی در زمینه تولید چرم بوده اند، در شرایط فعلی دوران رکود و از خود بیگانگی خود را تجربه می کنند. ده ها نام ماندگاربه جای مانده از صنعت چرم هر کدام حکایت مردانی است که آجر به آجر واحدهای صنعتی خود را روی هم نهادند تا پرچمی از سرافرازی و نمادی از توانمندی باشند اما این واحدها به جای آنکه توسعه روزافزون را شاهد باشند یک به یک به واحدهایی راکد و گورستان های صنعتی تبدیل می شوند . صنعت چرم

نقش منابع مالی در توسعه زیر ساخت های صنعت چرم

تأمین منابع مالی طرح‌ها و پروژه‌ها و پیش‌بینی آن از موضوعات بسیار مهمی است که کمتر به آن پرداخته می‌شود و در مواردی مشاهده می‌شود بدون طی مراحل قانونی لازم و تأمین مالی پروژه، ابتدا اجرای پروژه‌ای به تصویب رسیده و عملیات مقدماتی برای شروع اقدامات اجرایی آغاز می‌گردد و متعاقباً به فکر منابع مالی مورد نیاز افتاده و به‌دلیل نیاز مالی به دنبال تصویب آن می‌روند. بطوركلي براي هر فعاليت سودمند بايد طرح و برنامه مدون و دقيقي داشت. برنامه ای در قالب بودجه‌هاي عملياتي ، بودجه‌هاي نقدي و بودجه‌هاي سرمايه‌اي براي يك دوره فعاليت بنگاه در كليه حوزه‌ها توسط حسابداري مديريت تنظيم شود و سپس در طول اجراي برنامه‌هاي مذكور بر اساس اخذ گزارشات از عملكرد واقعي، اطلاعات لازم جهت مقايسه عمليات و برنامه به منظور هدايت و راه بري مديريت فراهم ‌گردد. تامين منابع مالي و مصرف يا بكار گيري آن در بنگاه نيازمند مديريتي جامع مي‌باشد كه اين مهم در حسابداري مالي تحقق مي‌يابد. كنترل برگردش وجوه،‌ محاسبه‌ و پرداخت حقوق و مزاياي‌كاركنان به عنوان ‌مستمرترين، ‌پيچيده‌ترين‌و متنوع‌ترين نوع پرداخت از كاركردهاي اصلي حسابداري مالي مي‌باشند. ثبت و نگهداري حسابهاي تعهدي دركنار حسابهاي نقدي به منظور جمع بندي ماهيت و حجم سرمايه به كار رفته در بنگاه و همچنين اندازه‌گيري تغييرات سرمايه ناشي از عملكرد براي يك دوره از ديگركاركردهاي اصلي حسابداري مالي مي‌باشد. فعاليت حوزه‌هاي ديگر بنگاه حول محورگردش كالا شامل تامين و تدارك، نگهداري، مصرف، توليد و فروش پس از ثبت در كاركردهاي مربوطه ابتدا در حسابداري صنعتي كنترل و مورد ارزيابي قرارگرفته و سپس نتايج آنها جهت ثبت به حسابداري مالي منعكس مي‌گردد. این پژوهش از نوع پژوهش های بنیادی و همچنین کاربردی بوده و از آنجایی که هدف پژوهش جمع آوری توصیف و تجزیه و تحلیل و ارائه مدل می باشد، روش تحقیق توصیفی – پیمایشی می باشد. در هر بررسی آماری مجموعه ی عناصر مورد نیاز را جامعه می نامند. به عبارت دیگر، جامعه، مجموعه ی تمام مشاهدات ممکنی است که می توانند با تکرار یک آزمایش حاصل شوند(عمیدی،1390). جامعه آماری این پژوهش کلیه کارخانه ها و واحد های تولیدی چرم استان آذربایجان شرقی می باشد و پاسخ دهندگان مدیران عالی کارخانه ها و واحدهای تولید چرم استان آذربایجان شرقی می باشند. جمع آوری اطلاعات از بخشی از جامعه را، نمونه گیری می نامند.(عمیدی، 1390)روش نمونه گیری پژوهش به صورت نمونه گیری تصادفی سیستماتیک می باشد. به دلیل این که لیست کلیه واحدهای تولید در صنعت چرم در دسترس بود از این روش استفاده شده است. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است. ، حجم نمونه¬ی آماری 169 نفر به دست آمد، و برای سهولت به 170 کارخانه پرسشنامه فرستاده شد، که به تعداد 140 کارخانه جواب گوی سئوالات پرسشنامه بودند و 20 پرسشنامه جواب داده به علت این که کامل پرنشده بودند غیر قابل استفاده بودند. در این پژوهش 120 پرسشنامه مورد استفاده قرار گرفت. در این تحقیق از روش کیفی و کمی استفاده شده است که در قدم اول از روش کیفی جهت پیداکردن متغیرها و عوامل موثر و کلیدی در توسعه صنعت استفاده گردیده و در قدم دوم از روش کمی در جهت ثابت کردن این که عوامل و متغیرهای انتخاب شده از روایی و پایایی برخوردار بوده و درست انتخاب شده و استفاده گردیده اند. همچنین در قدم دوم میزان تاثیر هریک از متغیرها در توسعه صنعت چرم(ضرایب تاثیرشان) شناخته شد.روش مطالعه¬ی پژوهش به صورت کتابخانه¬ای و میدانی است. ابزارگردآوری اطلاعات پژوهش اینترنت، کلیه بانک های اطلاعاتی مقالات بین المللی، مصاحبه ودر مرحله آخر پرسشنامه می باشد.در روش کتابخانه ای از کلیه پایان نامه، مقالات داخلی مدیریتی، مقالات تخصصی صنعت چرم و همچنین مقالات بانک های اطلاعاتی همانند امرالد و ساینس دایرکت استفاده گردید. صنعت چرم

یافته‌هاي پژوهش

تحقیق حاضر به دنبال توسعه زیر ساخت های صنعت چرم تبریز و ارائه راهکارهایی برای توسعه انجام شده است. در این تحقیق جهت گردآوری اطلاعات در ارتباط با توسعه زیر ساخت های صنعت چرم، پرسشنامه ای شامل دو بخش طراحی گردیده است که بخش اول حاوی سئوالاتی در رابطه با مشخصات فردی پاسخ دهندگان و بخش دوم پس از بررسی های ادبیات موجود در مقالات و تحقیقات پیشین و با استفاده از مصاحبه های انجام گرفته 179 مورد به عنوان عوامل تاثیرگذار در توسعه و بهبود عملکرد صنعت چرم در نظر گرفته شد که به هفت گروه تقسیم شد و در مقیاس 7 گزینه ای لیکرت مورد ارزیابی قرار گرفته اند، عبارتند از: منابع انسانی درون سازمانی، منابع انسانی برون سازمانی، حمایت و پشتیبانی، قوانین، تکنولوژی، مراودات تجاری و نوآوری. صنعت چرم
آمار توصیفی داده ها در این فصل ابتدا به بررسی متغیرهای جمعیت شناختی تحقیق(سن، تحصیلات و …) می پردازد. بخش دوم شامل آمار توصیفی سئوالات پرسشنامه تحقیق است و در بخش سوم آمار تحلیلی تحقیق مطرح گردیده است. در مطالعه حاضر جهت بررسی نرمال بودن متغیرها و تعیین نوع آزمون های مناسب برای تحلیل داده ها از آزمون کلوموگروف-اسپیرنوف که نتیجه نشان دهنده نرمال بودن کلیه متغیرهای تحقیق می باشد. برای آزمون مدل ارائه شده و یافتن مدل مناسب برای تحقیق از رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. آزمون های مقایسه میانگین و تحلیل واریانس برای تاثیر متغیرهای جمعیت شناختی در پاسخ به سئوالات مربوط به فرضیات تحقیق به کار برده شده اند. برای این‌که به طور دقیق جنسیت افراد نمونه را تعیین کنیم، یکی از سئوالات پرسشنامه مربوط به این مولفه می باشد. همان طور که در جدول 1 مشاهده می شود 118 نفر (34/98 در صد) از نمونه آماری تحقیق مرد و 2 نفر(66/1 درصد) زن هستند و بیانگر این است که در صنعت چرم ایران تعداد بسیار اندکی کارکنان زن در این صنعت مشغول به کار می باشند، همچنین این امر نشان دهنده این حقیقت است که در این صنعت متاسفانه از کارکنان زن استفاده نمی گردد. که دلیل این می تواند از نوع فرهنگ یا دلایل عدم آموزش دیدن خانم ها در این صنعت می باشد.در مقایسه با کشورهای پیشرو در صنعت چرم که اکثرا در قسمت های پایانی مراحل تولید در چرم سازی کارکنان زن مورد استفاده قرار می گیرند(رنگ زنی، سورت کردن و بسته بندی) که تاثیر به سزایی در بهبود کیفیت چرم دارند. متاسفانه در صنعت چرم از خانم ها حداقل استفاده می شود.

از نظر تحصیلات افراد نمونه آماری در 5 دسته طبقه بندی شده اند، جدول زیر وضعیت آنها را از نظر سطح تحصیلات نشان می دهد. همان گونه که در جدول 2 مشاهده می شود، حدود 84/20 در صد افراد (25 نفر) دارای تحصیلات زیر دیپلم، 5/37 در صد( 45 نفر) دیپلم، 67/16 در صد (20 نفر) فوق دیپلم، 84/15 در صد (19 نفر) لیسانس، 66/6 در صد(8 نفر) فوق لیسانس و 5/2 در صد (3 نفر) دارای تحصیلات دکتری می باشند. اکثر افراد نمونه آماری این تحقیق دارای تحصیلات در مقطع دیپلم بودند. صنعت چرم

از نظر تجربه کاری افراد نمونه ی آماری در 6 دسته طبقه بندی شده اند، جدول 3 وضعیت آنها را از نظر سطح تجربه کاری نشان می دهد. همان گونه که در جدول 3 مشاهده می شود، از 120 نفر افراد نمونه آماری 25 درصد(30 نفر) دارای سابقه خدمت زیر 1-3 سال، 25 درصد(30 نفر) دارای سابقه 4-7 سال، 5/12 درصد(15 نفر) دارای سابقه 8-10 سال، 16/14 درصد(17 نفر) دارای سابقه 11-15 سال، 15 درصد(18نفر) دارای سابقه 16-20 سال و 33/8 درصد(10نفر) دارای سابقه بالای 20 سال بودند. صنعت چرم

از نظر سن افراد نمونه آماری در 6 دسته طبقه بندی شده اند که جدول (4) وضعیت آن‌ها را از نظر سنی و جدول (5) وضعیت آن‌ها را از نظر تعداد کارکنان مشغول در هر واحد تولیدی نشان می دهد. مطابق اطلاعات مندرج در جدول 4، 5/12 درصد(15نفر) در گروه سنی 20-30 سال، 67/16درصد(20نفر) درگروه سنی 30-40 سال، 5/22 درصد(27 نفر) در گروه سنی 40-50 سال، 67/31 درصد(38 نفر) در گروه سنی 50-60سال، 5/12 درصد(15نفر) در گروه سنی 60-70سال و بقیه بدون جواب بودند. صنعت چرم

اکثر شرکت هایی که در صنعت چرم سازی مشغول به کار هستند تعداد کارکنانشان کمتر از 20 نفر می باشد که این نشانگر کوچک بودن واحد های تولیدی است. با توجه به مطالعات پیشینی که انجام گرفته در کشورهای پیشرو در این صنعت به طور متوسط تعداد کارکنان بالای 50 نفر می باشد(سازمان تجارت جهانی، 2010). پس از بررسی ها و مصاحبه و بررسی پیشینه تحقیق مدل پیشنهادی محقق برای این تحقیق به شرح زیر می باشد: صنعت چرم
با توجه به اطلاعات جمع آوری شده از طریق مطالعه کتابخانه ای و مصاحبه با مجربان صنعت چرم شاخص هایی به عنوان عوامل تاثیرگذار در صنعت چرم شناسایی شد و با توجه به اینکه پس از جمع آوری اطلاعات از طریق آزمون اولیه مولفه ها در سطح مطلوبی قرار داشتند آنالیز عاملی انجام گردید. پس از تغییرات در سئوالات تحقیق نتایج مطلوب به دست آمد.جدول شماره 6 نشان می دهد که مدل ارائه شده معتبری برای تبیین توسعه صنعت چرم می باشد.

نتیجه

در واقع، یکی از مشکلات مهمی که از سوی تولید کنندگان چرم مطرح می شود،‌ مشکل تامین مالی است. این مشکل در حالی مطرح می شود که با توجه به حجم سرمایه گذاری ها و میزان داد و ستد در چرمشهر سئوالی که پیش می آید آن است که چرا کمبود منابع مالی در تولید کنندگان چرم در صدر مشکلات آنها قرار می گیرد؟ پاسخ به سوال مربوطه را می توان چنین عنوان کرد که مشکل از کمبود منابع نقدینگی نیست؛ بلکه در مدیریت مالی و امور مالی تولیدکنندگان چرم جواب این سئوال می توان به وضوح یافت. سازمانی که در آن رشد صعودی زیان و انباشته شدن زیان سنواتی، از دست دادن اعتبار مالی نزد بانک ها و موسسات مالی، عدم امکان وصول بخش عظیمی از مطالبات سازمان به دلیل سنواتی بودن و عدم وجود مدارک مثبته قابل پی گیری، غیر فعال بودن حساب هاب بانکی سازمان که باعث عدم توان مانورهای مالی و تسهیلاتی ، خرید نقد مواد اولیه مورد نیاز و فروش نسیه با بازپرداخت چند ماهه، وجود تعهدات و حساب های پرداختنی انباشته و راکد از سنوات قبل به اشخاص حقوقی و حقیقی، وجود مغایرت های فراوان در حساب هاب مالی سازمان و عدم بررسی سود و زیان از حساب های دفتری ، عدم محاسبه استهلاک ساختمان و دستگاه ها از بدو تاسیس واحدها بررسی و لحاظ نشوند وضعیت و شرایطی بهتر از حالت موجود نخواهد داشت و روز به روز حرکتی به سوی نابودی خواهند داشت و‌ بدیهی است که در گام اول باید واحد های تولیدی به نحوی ساماندهی شوند که عملکردی توام با کارایی را در ایفای وظایف ذاتی خود با رعایت مواردی که در بالا به آنها اشاره شد را فرآهم آورند. در این ارتباط نخستین شرط، برقراری توازن خرید و فروش نقدی در امر تامین مالی است.

پیشنهاد

تامین مالی مناسب یکی از مشکلترین و پیچیده ترین عناصر در فرآیند واحدهای تولید چرم است که نقش بسیار مهمی را در راه اندازی و توسعه واحدهای تولیدی چرم بر عهده دارد. روش های متعدد و رویکردهای متنوعی که در حوزه تامین مالی وجود دارد، انتخاب ها و تصمیمات متعددی را در اختیار مدیران قرار می دهد که خود می تواند موجبات پیچیدگی بیشتر این فرآیند گردد .حل مسائل ضروری مدیران در حوزه مالی، مستلزم شناخت و بکارگیری روشهای مختلف وابزارهای نوین مالی است .مهندسی مالی بر پایه مفروضات مهندسی که عبارت از کاربرد عملی ریاضی یا اصول علمی در حل مسائل است از ابزارهایی بهره می گیرد که مجموعه ای از مشخصه ای از ریسک و بازده را دارد و به شکل گسترده تحت عنوان فن آوری مالی جهت حل مسائل مالی و استفاده از فرصتهای مالی را فراهم می سازد. پایه و اساس دانش مهندسی مالی، اقتصاد مالی یا کاربرد اصول اقتصاد در پویایی بورس اوراق بهاداربه خصو ص طراحی، قیمت گذاری و مدیریت ریسک قراردادهای مالی است. با توسعه و پیچیدگی و تنوع در کسب و کار، کارکرد مهندسی مالی، بسیار متنوع شده است زیرافرآیندهای مالی در کسب و کار پیچیده و متنوع شده است . سرآمدی کسب و کار و تعالی سازمانی اهداف اساسی بنگاههای اقتصادی در عرصه رقابت در تجارت است . لذا حل مسائل پیچیده وپیش بینی آینده ای که منجر به تعالی سازمانی گردد و این امر در گروه حل مسائل پیچیده مالی است، ازضروریات هزاره سوم تلقی شده است. بنابراین آگاهی از ابزارهای مهندسی مالی و استفاده از روشهای ارزشیابی کالاهای مورد نظر ازضروریات کسب و کار و جهانی شدن اقتصاد و بازارها تلقی می گردد. صنعت چرم

دكتر محمد دباغي صدر
دكتراي مديريت استراتژيك، تبريز، ايران
رئیس هئیت مدیره چرمسازی صدرا
E-mail: mdsadr@yahoo.com

منابع و مأخذ

رادينگ، الن (1383)، مديريت دانش. ترجمه دكتر محمد حسين لطيفي. تهران: انتشارات سمت.چاپ اول.
رجایی پور، سعید، و حمید رحیمی (1387)، بررسی رابطه بین فرایند تبدیل مدیریت دانش و عملکرد اعضای هیأت علمی دانشگاه اصفهان. پژوهشنامه¬ی مدیریت (31): 76-59.
رفعتى شالدهى، حسن، رضا حسنوي، فرید به¬آذين، و سيد عليرضا بني طباء (1387)، بررسى الگوي مديريت دانش در يك مركز تحقيقاتي نظامى. طب نظامی(10): 252- 237.
زعفريان، رضا، مونا اسماعيل¬زاده، و نساء شفاهي (1387)، ارائه الگوي مديريت دانش در كسب و كار¬هاي كوچك و متوسط. توسعه كارآفريني. 1(2): 102-75.
فقهي فرهمند، دكتر ناصر (1380)، فرآيند مديريت اجرايي، چاپ اول، دانشگاه آزاد اسلامي تبريز.
فقهي فرهمند، دكتر ناصر (1381)، مديريت در ايران، چاپ دوم. كتابفروشي مركز آموزش مديريت دولتي تبريز.
فقهي فرهمند، دكتر ناصر (1382)، مديريت پاياي سازمان، چاپ اول، انتشارات فروزش، تبريز.
فقهي فرهمند، دكتر ناصر (1382)، مديريت ساختار استراتژيك سازمان، چاپ چهارم، دانشگاه آزاد اسلامي تبريز.
فقهي فرهمند، دكتر ناصر (1390)، مديريت پوياي سازمان، چاپ دوم، انتشارات فروزش، تبريز.
فقهي فرهمند، دكتر ناصر(1388)، تدوين برنامه استراتژيك سازمان، چاپ اول، انتشارات فروزش، تبريز.
فقهي فرهمند، دكتر ناصر(1390)، مديريت استراتژيك سازمان، چاپ دوم، انتشارات فروزش، تبريز.
فقهي فرهمند، دكتر ناصر(1390)، مديريت تكنولوژي سازمان، چاپ دوم، انتشارات فروزش، تبريز.
محمدی، محمد (1380)، توانمندسازی نیروی انسانی، فصلنامه مطالعات مدیریت، شماره 31 و 32، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
موسوي، عباس (1384)، مديريت دانش. مجله اصلاح و تربيت(46): 23-12.
ابوحمزه، داريوش(1391)، راهكارهاي تامين مالي بخش صنعت، شبكه تحليلگران تكنولوژی ايران، 2676