ساخت چرم از پوست ماهی – ماهيان خاوياری

ساخت چرم از پوست ماهی - ماهيان خاوياری

ساخت چرم از پوست ماهی - ماهيان خاوياری

امروزه، ساخت چرم ازانواع  پوست ماهی ( ماهیان خاویاری ) و خزندگان تقريبا جزء كارهایی است كه كم و بيش درجاهایی كه صنعت چرم سازی از حالت سنتی به حالت صنعتی تبديل شده است، رواج دارد.

تهيه چرم و وسايل چرمی از انواع  پوست ماهی ها، سوسمارها و كوركوديل ها، از جمله ماهیان خاویاری بخش وسيعی از توليدات چرم های تزئينی را به خود اختصاص داده است. در اين ميان بايد پوست شتر مرغ را هم در نظر داشت كه كفش و کیف ساخته شده از چرم آن زيبایي خاص خود را دارد.

هر چند تهيه و ساخت چرم هاي تزئينی از پوست ماهی وخزندگان تقريبا مدت زيادي است كه درگوشه و كنار جهان رواج پيدا كرده، اما بنا به مسائل اقتصادي و بازار، مطالب زيادی در اين رابطه منتشر نشده است.

بنا به اظهار بعضي افراد مطلع، ظاهرا بيش از 80 درصد انواع ماهيان خاوياری در دريای خزر زندگی می كنند.
20 درصد بقيه در كل آب هاي جهان پراكنده است.

استفاده از خاويار به عنوان بهترين و مرغوب ترين كالای صادراتی، استفاده از پوست ماهيان خاویاری درساخت چرم و مصرف آن در صنايع دستی،استفاده ازاستخوان و باله های ماهی در تهيه غذای مرغداری ها و استفاده از گوشت آن در جهت تامين پروتئين سفيد از موارد استفاده ماهيان خاوياری است.

در اين مقاله سعي شده علاوه بر تشريح مراحل ساخت چرم، در مورد نحوه پوست كنی و چگونگی حفظ و نگهداری پوست ماهي ها و مسائل جنبي ديگر مطالبی ارائه شود. مطالب ارائه شده همه بر اساس تجربيات و براساس نتايج كار آزمايشگاهي تهيه شده است.

روش ساخت چرم از پوست ماهی – ماهيان خاوياری:

در ساخت چرم از پوست ماهیان خاویاری می توان از هر یک از روش های زیر استفاده کرد.
هرکدام از این روش ها دارای محاسن و معایب مخصوص به خود هستند.
در ساخت نمونه های ارائه شده از تک تک روش های زیر استفاده شده است. بهترین نتیجه وقتی به دست می آید که بتوان بهترین محاسن هر یک از روش ها را در فرمولاسیون واحد بکار گرفت.

1- دباغی با کروم

در دباغی کرومي مراحل ساخت چرم از پوست ماهیان خاویاری تقریباً مثل مراحل ساخت چرم های دامي است. در این روش کروم به قسمت های مختلف پوست ماهی به خصوص به قسمت هایی که دارای بافت سفید رنگ هستند، خیلی خوب نفوذ کرده و سر تا سر آن را به طور یکنواخت دباغی می کند.

نقطه چروک شدگی چنین چرم ها به 75 درجه سانتی گراد می رسد که در مقایسه با سایر روش ها بالاترین نقطه چروک شدگی است.
عیب بیشتر این روش ها آن است که اولا رنگ کروم، رنگ طبیعی پوست را می پوشاند و در ثانی اگر در مرحله خنثی سازی دقت لازم صورت نگیرد، کروم در لابلای بافت های حصیری شکل رسوب می کند.

باوجود این دو عیب بزرگ، پوست فیل ماهی را می توان به راحتی با این روش دباغی کرد. چون اولا رنگ طبیعی پوست فیل ماهی چندان جالب نیست؛ و در ثانی در مرحله تکمیل با استفاده از روش های فینش می توان رنگ چرم دلخواه را تولید کرد.

1-2 دباغی با آلوم

قدرت نفوذ آلومینیم در پوست ماهی نسبت به کروم کم است.
موقع استفاده از آلوم در قسمت هایی از پوست ماهی که پر است، مشکل دباغی زیاد می شود.

سولفات آلومینیوم مصرفی چرم دباغی شده را خشک می کند. ازاین رو در این روش، مرحله روغن دهی و انواع روغن های مصرفی خیلی مهم است. اگر در مراحل چربی گیری و روغن دهی دقت لازم صورت نگیرد، چرم تولیدی بعداً مثل تخته خشک خواهد بود.

آلوم خاصیت جذب آب دارد و امکان دارد چرم های دباغی شده، بعد از مدتی در اثر جذب رطوبت، پف کرده و سطح ناهمواری پیدا کنند. با تمام این معایب، بزرگ ترین حسن استفاده از آلوم آن است که رنگ طبیعی چرم محفوظ می ماند.

بعضی از انواع پوست ماهیان خاویاری با این روش دباغی نمی شوند.
این روش بیشتر برای پوست فیل ماهی مناسب است.
پوست اوزون برون و تاس ماهی و شیپ با این روش جواب نمی دهد.
اگر از سولفات آلومینیم با خلوص بالا و یا از انواع اصلاح شده آن مثل Lutan B به همراه مواد دباغی آلدئیدی استفاده شود و در مرحله روغن دهی هم از روغن های مناسب استفاده شود، نتیجه بهتری به دست می آید. نقطه چروک شدگی چرم های فوق 62 – 70 درجه سانتی گراد است.

1-3 دباغی گیاهی

در دباغی گیاهی معمولاً از پودر میموزا استفاده می کنند. نتیجه این کار در پوست تاس ماهی و اوزون برون خیلی خوب است.
اگر در مراحل قبل از دباغی (سوکینگ – لایمینگ) مشکلی پیش نیاید، چرم دباغی شده گیاهی کامل نرم می شود. طوری که این چرم با چرم های دامي تقریبا فرقی نخواهد داشت.
در پوست فیل ماهی به دلیل اینکه ضخامت قسمت های سفید زیر شکم و قسمت رنگی پشت با همدیگر اختلاف زیاد دارند، بدان جهت سرعت نفوذ مواد دباغی در این دو قسمت باهم فرق می کند.

این امر سبب می شود تا قسمت رنگی مواد بیشتری را جذب کند و درنتیجه یک طرف پوست ماهی پر و سنگین شود. درحالی که طرف دیگر به خصوص قسمت های بناگوش (قسمت های پوشاننده آبشش) دباغی نشده و خام باقی بماند.

چرم های دباغی شده گیاهی شبیه چرم های زیره گاوی هست.
به علت جذب بیش از اندازه میموزا و غلبه رنگ آن بر رنگ طبیعی پوست ظاهر چرم های تولیدی خوش آیند نیست و در مراحل تکمیلی هم نمی توان این ایراد را برطرف کرد.
با توجه به ملاحظات بالا استفاده از مواد دباغی گیاهی در ساخت چرم از پوست ماهیان خاویاری پیشنهاد نمی شود.

ساخت چرم از پوست ماهی - ماهيان خاوياری

1-4 دباغی با انواع سینتن

در این روش از انواع مختلف Replacment tanning agents استفاده می شود. موادی چون Irgatan Lv از شرکت CIBA و Cotritan IN از شرکت CHROMOS ZAGREB و باسینتان DLE از شرکت BASF برای این کار خیلی مناسب هستند.
در استفاده از مواد فوق به عنوان مواد دباغی، استفاده از عواملی دباغی آلدئیدی در مرحله پرتاناژ ضروری است. مواد فوق اغلب
دارای مشتقات فنا هستند. این مواد، وقتی مرحله آنزیم دهی خوب جواب نداده باشد به عوض نفوذ در چرم، در رخ آن رسوب می کنند و سبب ترک برداشتن رخ چرم در حین عمل دباغی می شوند.

بهترین روش جلوگیری از ترک خوردگی رخ چرم استفاده از مواد آلدئیدی چون Relugan GT50 در مرحله پرتاناژ هست.
استفاده از عوامل دباغی نرم مثل Relugan RE قبل از افزایش عوامل دباغی فنل دار به حمام دباغی هم از ترک برداشتن رخ چرم جلوگیری می کند.
در این روش رنگ محلول آلدئیدی با رنگ سینتن تا که در مقابل نور به زردی می گرایند ترکیب شده و رنگ طبیعی پوست را تغییر می دهد. در بسیاری از موارد این تغییر رنگ باعث زیبایی ظاهر پوست ماهی می شود.

در مراحل فینش در اثر اکسید شدن چربی خام موجود در کناره های ردیف های استخوانی، رنگ خرمایی تندی در اطراف این استخوان ها به وجود می آید.
حضور این رنگ به همراه رنگ زمینه قبلی ظاهر پوست ماهی را بسیار زیبا می کند. استفاده از انواع سینتن مای پلیمری و ملامینی سبب پری چرم شده و رخ چرم را لطیف می کند. نقطه چروک شدگی این چرم ها بین 62-65 ºC است.

1-5 دباغی آلدئیدی:

دباغی آلدئیدی یکی از روش های بسیار مناسب برای انواع پوست ماهیان از جمله ماهیان خاویاری است. در این روش در عین اینکه پوست رنگ ظاهر خود را حفظ می کند معایب روش های قبلی مثل ترک خوردگی رخ در روش دباغی با سینتن ها، احتمال رسوب کروم، دباغی کرومی، سختی و جاذب الرطوبی بودن روش آلومینیمي و حذف رنگ طبیعی در روش دباغی گیاهی را هم ندارد.

با این حال استفاده از گلوتار آلدئیدها رنگ چرم را زرد می کند. بهتر آن است که برای دباغی از فرمالدئید استفاده شود و در مرحله ریتانینگ ازسینتن های فاقد رنگ جهت پر کردن چرم استفاده شود. نقطه چروک شدگی چرم ها دباغی شده آلدئیدی C70 است.

تنها عیب عمده این روش آن است که استفاده از فورمالین مسائل زیست محیطی بسیاری به همراه دارد؛ و در بعضی از کشورها استفاده از این ماده ممنوع شده است.

ساخت چرم از پوست ماهی - ماهيان خاوياری

1-6 دباغی با روغن

در این روش از مواد روغنی که هم خاصیت دباغی دارند و هم در مرحله روغن دهی به کار می روند استفاده می شود. در ریتانینگ چرم هایی که با روغن دباغی می شوند از سینتن های نرم و فاقد رنگ استفاده می شود.

ساخت چرم از پوست ماهی - ماهيان خاوياری

عیب عمده این روش آن است که چرم حتی بعد از اتمام مرحله تکمیل در اثر کش دادن و یا تاکردن در محل تا خوردگی و یا کش داده شدن بیرنگ یا کم رنگ می شوند.(حالت Pull up)
این حالت در چرم های گوسفندی یک مزیت است؛ اما در چرم های رویه کفش و پوست ماهیان خاویاری از ارزش کار کم می کند.
موادی چون امرگان A برای این کار خیلی مناسب است.

2- نتیجه گیری و انتخاب روش ساخت چرم از پوست ماهی – ماهيان خاوياری:

استفاده از هرکدام از روش های فوق درحد خوبی نتیجه بخش است.
با این حال به نظر می رسد که استفاده از ترکیب روش های مختلف برای ساخت چرم از پوست بعضی گونه های ماهیان خاویاری بهتر است و برای بعضی گونه ها فقط باید از روش ( 4-5) استفاده کرد.

به طورکلی می توان گفت که ویژگی های خاص گونه های مختلف ماهیان خاویاری روش و نحوه دباغی پوست ماهیان خاویاری آن را مشخص می کند.
آزمایش ها نشان می دهد وقتی انواع مختلف پوست ماهی در محلول یکسانی از آب نمک و اسیدسولفوریک که دارای pH =3 هستند قرار می گیرد.
بعد از 24 ساعت هرکدام از محلول های فوق pH متفاوتی را نشان می دهند.

به عنوان مثال محلول هایی که در آن ها پوست فیل ماهی یا پوست چالباش قرار داده شده بعد از 24 ساعت pH آن ها از 3 به 7/ 4 – 2/ 4 افزایش پیدا می کند درحالی که محلول هایی که در آن ها پوسته های تاس ماهی یا اوزون برون و یا قره برون قرار داشته pH بین 6/ 6 – 2/ 6 خواهند داشت.
بالاترین pH مربوط به محلول محتوی پوست اوزون برون هست. (6/ pH= 6) توجه به مطالب فوق معلوم می شود که جذب اسید در گونه های مختلف متفاوت است و این امر شاید با گروه های کربوکسیلیک آزاد موجود در کلاژن پوست ارتباط داشته باشد.

با توجه به اینکه شرح این مطلب مستلزم داشتن اطلاع کافی از بیو شیمي و بافت شناسی جانوری است و ما این استطاعت را داریم، جهت توجیه تغییرات متفاوت pH محلول های یکسان فوق فرض می کنیم که اسیدهای آمینه کلاژن پوست در حال نرمال به صورت زیر قرار گیرند:
با افزایش اسید به محلول و نفوذ تدریجی آن در الیاف پوست، قطبین مولکول اسیدآمینه یو نهای غیر همنام خود را جذب می کنند:
بدیهی است که هرقدر گروه کربوکسیلیک زیاد باشد به همان اندازه H بیشتری جذب خواهد شد و با جذب H از محیط، pH محلول افزایش پیدا می کند تا اینکه واکنش بالا به حالت تعادل برسد. بعد از تعادل واکنش فوق pH محلول (محیط) ثابت می ماند.

با توجه به اختلاف pH محلول های آزمایشی می توان نتیجه گرفت که پوست اوزون برون-/ 1000 مرتبه بیش از پوست فیل ماهی اسید جذب کرده و به عبارت دیگر، پوست ازون برون / 1000 مرتبه بیش از پوست فیل ماهی دارای گروه کربوکسیلیک آزاد هست.
شاید به این علت است وقتی که از آلوم برای دباغی اوزون برون استفاده می شود، مولکول های بیشتری از آلوم جذب پوست می شود و چون آلوم حالت شکنندگی سوخت کنندگی دارد، بدان جهت چرم تولیدشده هم سفت و شکننده می شود.
درحالی که در پوست فیل ماهی این حالت تقریبا دیده نمی شود. بر این اساس می توان گفت که ویژگی های خاص پوست های مختلف روش دباغی آن را مشخص می کند.
با توجه به نتایج آزمایش ها و کارهای انجام گرفته و با در نظر گرفتن مطالب ارائه شده، تقسیم بندی زیر به عنوان یک راهنمای کلی برای دباغی انواع پوست ماهیان خاویاری پیشنهاد می شود:

ساخت چرم از پوست ماهی - ماهيان خاوياری

با وجود جدول فوق بهترین روش دباغی آن است که اول پوست ها با روغن پرتاناژ شده و بعد با آلدئید دباغی شوند و در مرحله بعدی با انواع سینتن های مناسب ریتانینگ شوند. این روش در مورد اکثر گونه ها صادق است. در مورد اوزون برون شاید تنها روش دباغی ممکنه همین روش باشد.

مراحل ساخت چرم از پوست ماهی – ماهيان خاوياری:

3-1 سو کینگ:

این عمل به چند منظور صورت می گیرد. اول اینکه سطح خارجی پوست ماهیان خاویاری پوشیده از لایه ظریف چربی است که باعث لغزنده بودن آن هست.
برای حذف این چربی سوکینگ و استفاده از مواد چربی گیر در آن ضروری است.

دوم اینکه به هنگام صید، مقدار زیادی ماسه ریز به بدن حیوان می چسبد. در مرحله سوکینگ ماسه شسته و حذف می شود. پوست های خشک نمکی برای ادامه فرایند باید به طور کامل خیسانده شوند.
مدت زمان لازم برای این کار به طور متوسط 2 شبانه روز است که بسته به مدت انبارداری و نوع پوست می تواند دو برابر هم شود.
استفاده از عوامل ضد باکتریایی در مرحله سوکینگ بسیار ضروری است. برخلاف پوست های دامي سوکینگ پوست ماهیان خاویاری درمحلول آب نمک بهتر صورت می گیرد. شاید سبب این امر سازگاری محلول آب نمک با محیط زندگی ماهی باشد.

اگر بومه آب نمک بالاتر از 7 باشد و با افزایش کربنات سدیم pH محیط به 10 – 5/ 9 برسد. شرایط مناسب برای سوکینگ ایجاد می شود. بهتر آن است که پوست یک شبانه روز درمحلول آب نمک با 10=pH و یک شبانه روز در غیاب نمک وصرفا در محلولی که دارای 10=pH است قرار گیرد.

اگر سوکینگ درپدل صورت گیرد به خاطر به هم زدن های متوالی، کار بهتر صورت می گیرد. سوکینگ خوب مقدمه دباغی درست هست. اگر سوکینگ در خمره انجام شود، باید مدت زمان آن را به چند برابر افزایش داد.

3-2 سیلیس گیری:

تجربیات و آزمایش ها نشان می دهد که اگر سیلیس گیری (نرم کردن استخوان ها) بعد از سوکینگ صورت گیرد، به دو علت مفید خواهد بود:

اول اینکه بعد از نرم شدن استخوان لش زنی به راحتی صورت می گیرد و حرکات مکانیکی وارده به پوست، به ردیف استخوان های آن آسیب نمی رساند و دوم اینکه در مرحله سیلیس گیری می توان پوست را مدت زمان زیادی نگهداری کرد.

مرحله سیلیس گیر بیشتر در تهیه چرم از پوست کورکودیل ها که دارای مواد غضروفی سخت هستند، بکار می رود. این مرحله تقریباً مثل مرحله پیکلینگ است.
با این تفاوت که در این مرحله حتما باید از اسیدکلریدریک استفاده شود. اسیدکلریدریک نمک های کلسیم موجود در غضروف و استخوان را حل و حذف می کند و باعث نرمي آن مي شود.
هر قدر غلظت اسید بالا باشد، زمان تأثیر آن کمتر خواهد بود.
برای دوری از پیش آمدن تورم اسیدی، پوست ها باید درمحلول آب نمک که دارای بومه 20 هست، حداقل مدت یک ساعت قرار گیرند و اسید به تدریج و در مدت 4- 3 ساعت به محلول افزوده شود.

بعد از هر مرحله افزایش اسید ضمن به هم زدن محلول pH باید کنترل شود. تا اینکه 0=pH شود.
در اثر جذب اسید توسط الیاف پوست، pH محیط افزایش پیدا می کند. ازاین رو روز و یا روزهای بعد هم ضمن کنترل pH بایستی با افزایش اسید آن را به صفر رساند.
مقدار اسید مصرفی به غلظت اسید و به نوع و تعداد پوست بستگی خواهد داشت. عمل سیلیس گیری از 3 تا 10 روز طول می کشد. بعد از اتمام سیلیس گیری پوست به محلول آب نمک با بومه 10 ، منتقل می شود تا pH آن به تدریج افزایش یابد.
انتقال پوست سیلیس گیری شده به محلول آب نمک سبب می شود تا pH محلول حداکثر تا 4- 5/ 3 افزایش یابد. افزایش pH اگردرمدت زمان حداقل دو روز صورت گیرد، از تورم احتمالی اسیدی جلوگیری خواهد شد.

بعد از دو روز پوست به محلول آب نمک دیگری که دارای درجه بومه 7 هست، منتقل شده و با افزایش تدریجی کربنات سدیم pH محیط به 7- 6 رسانده می شود. در این مرحله باید دقت شود تا pH محیط و مقطع پوست یکسان شود.

ساخت چرم از پوست ماهی - ماهيان خاوياری

3-3 لایمینگ:

پوست های خنثی شده مرحله قبل در غیاب نمک وارد مرحله لایمینگ شده، با افزایش کربنات سدیم pH محیط به 10 می رسد. اگر پوست مدت 3 شبانه روز در این حال باقی بماند، جواب مطلوب حاصل می شود.
شاید بتوان لایمینگ را با استفاده از قلیاهای قوی دیگر مثل سولفید سدیم، آهک، کاستیک سودا و یا مخلوطی از آن ها انجام داد؛ اما آزمایش ها نشان می دهد که بنا به دلایل زیر استفاده از کربنات سدیم بهترین نتیجه را می دهد:

وقتی از سولفید سدیم برای لایمینگ استفاده می شود، به موازات ردیف استخوان ها خوردگی شدید در پوست به وجود می آید، طوری که با کوچ کترین کشش پوست تکه تکه می شود.
این حالت در حمام لایمینگ محتوی مخلوطی از سولفید سدیم و آهک نیز دیده می شود؛ اما شدت آن کمتر از حالت اول است. اگر از کاستیک سودا در لایمینگ استفاده شود، غیر از استخوان ها بقیه قسمت های پوست از بین می رود.
اگر غلظت سود مصرفی کم باشد، بافت سطحی پوست از بین می رود و پوست تبدیل به یک تکه پوست کاملاً سفید عاری از هرگونه نقش و نگار م یشود. استفاده تنها از آهک، پوست را بسیار نرم و لطیف می کند و هیچ صدمه ای به بافت آن وارد نمی کند.

اما وقتی پوست دباغی شده و روغن داده می شود. به علت عدم جذب روغن ویل سایر مسائل ناشناخته بعد از اتمام فرایند تولید، چرم حاصله کاملاً خشک می شود. با توجه به مطالب بالا بهترین و ساده ترین راه لایمینگ استفاده از کربنات سدیم است.

3-4 لش زنی:

لش زنی پوست های که به روش الف یا ب پوست کنی شده اند، خیلی راحت صورت می گیرد. البته باید پوست از طرف طول آن لش زنی شود. در این حالت هم آسیبی به استخوان ها نمی رسد و هم کارگر بدون احساس خطر، از ماشین استفاده می کند.
مهارت کارگر و تنظیم دستگاه از عوامل مهم یک لش زنی صحیح هست. بعد از اتمام لش زنی پوست با آب 25 درجه دو بار شستشو داده می شود.

3-5 دیلایمینگ-بیتینگ:

وقتی از کربنات سدیم در مرحله لایمینگ به مقدار کافی مصرف می شود. pH مقطع و محلول حدودا به 10 می رسد. در مرحله دیلایمینگ مثل روش دیلایمینگ پوست های دامي سعی می شود تا ضمن حذف مواد قلیائی pH محیط و مقطع پوست به حدود 5/ 8- 8 رسانده شود.
بهترین وسیله دیلایمینگ شستشوی پوست با آب هست.
اگر دو یا سه مرتبه این عمل تکرار شود نتیجه بهتری به دست می آید. با این حال استفاده از سولفات آمونیوم خیلی رضایت بخش است.مقدار آنزیم مصرفی به قدرت بیتینگ آن بستگی دارد.
از این رو مصرف آن از 1 الی 3 گرم در لیتر محلول فرق می کند.
اگر دمای حمام بیتینگ 28 – 30 درجه و مدت عمل آن 3-24 ساعت باشد. نتیجه خوبی حاصل می شود. وقتی دما زیاد می شود و یا مدت عمل بیش از یک شبانه روز طول می کشد، پوست بو می گیرد. نتیجه تأثیر آنزیم را باید تنها با لمس کردن پوست با دست تشخیص داد. آزمایش حباب در مورد پوست ماهیان نمی تواند عملی باشد.

3-6 چرب یگیری:

به دو روش می توان چرب یگیری را انجام داد:
3-6-1 چرب یگیری شیمیائی:

چربی گیری خوب با استفاده از آمولیسیون آب، حلال نفتا نیک امولیسیون کننده مناسب می تواند صورت گیرد، به شرط اینکه نسبت حلال نفتا، عامل امولیسیون کننده و آب به ترتیب 1:1:60 در نظر گرفته شود.
چربی موجود در ظاهر پوست کامل حذف می شود. نتیجه لش زنی خوب را می توان در این مرحله دید.
چربی گیری در درام و در دمای 30 درجه سانتی گراد نسبت به چربی گیری در بدل نتیجه بهتری می دهد.

ساخت چرم از پوست ماهی - ماهيان خاوياری

3-6-2 چرب یگیری فیزیکی:

این روش فقط برای حذف چربی های موجود و محبوس شده در طاقدیس های استخوانی بکار می رود.
به خاطر اینکه پوست فیل ماهی، استخوان های زیادی ندارد از این رو می توان بدون استفاده از روش فیزیکی فقط با استفاده از روش معمولی شیمیائی چربی گیری آن را به نحو دلخواه انجام داد.
در روش فیزیکی بعد از مرحله بیتینگ با آب گیری پوست، آن را برای چربی گیری با پرس آماده می کنند. بهتر است برای اجتناب از صدمه دیدگی پوست و آلوده نشدن دستگاه به روغن پوست ماهی از دوتکه نمد پهن به عنوان بالش های بالایی و پائینی پوست در دستگاه پرس استفاده شود.
ورقه ای نمدی ضمن جلوگیری از صدمه دیدگی پوست، با جذب روغن مترشحه پوست، از آلوده شدن دستگاه به روغن پوست ماهی جلوگیری می کند. در این روش با اعمال فشار 100 بار در مدت 30 ثانیه تقریباً تمام چربی  های محبوس شده در طاقدیس های استخوانی، به سطح چرم آمده و جذب نمد می شود.
ماشین موستاردینی برای این کار بسیار مناسب است.

شاید بتوان از نیروی هیدرولیکی جک و دو صفحه پهن هم برای این منظور استفاده کرد. بعد از پرس، برای حذف چربی های مترشحه پوست، باید از روش اول چربی گیری استفاده کرد. بدین ترتیب در حقیقت برای چربی گیری خوب باید از هر دو روش فوق استفاده شود.

البته باید این نکته را هم در نظر داشت که پوستهایی که دارای استخوان های بزرگ هستند، ضمن پرس شدن این استخوان ها می شکنند و با شکسته شدن استخوان، چربی به سطح پوست راه می یابد.
این حالت بیشتر در مورد پوست های که به روش الف پوست کنی می شود، دیده می شود و درنتیجه چرم به دست آمده بد شکل مي شود.

3-7 پیکلینگ:

عمل سالامبور سازی پوست ماهیان در ساخت آن ها چندان ضرورتی ندارد اما این عمل یکی از بهترین روش های نگهداری پوست به مدت طولانی است. به خصوص اگر به جای اسید فورمیکا یا اسیدسولفوریک از اسید کلریدریک استفاده شود، به نرم شدن استخوان ها و غضروف ها هم کمک می کند.

موقع دباغی پوست با کروم یا آلومینیم وکلا موقع دباغی پوست با مواد دباغی معدنی پیکل کردن پوست الزامي است و در سایر روش های ساخت که قبلاً توضیح داده شد احتیاجی به سالامبور کردن آن نیست.

اگر پیکلاژ جهت نگهداری پوست ماهی باشد، در این صورت باید بومه آب نمک حداقل 20 و pH پوست در 2- 1 تنظیم شود؛ اما اگر پیکلاژ صرفا جهت آماده سازی محیط برای دباغی با مواد معدنی باشد.
در این حالت اگر بومه 10 – 12 و 2/ 8- 3/ pH =2 باشد، کافی است. و نتیجه دلخواه به دست می آید.

3-8 دباغی:

در بخش مربوط به روش های ساخت، رو شهای گوناگون برای ساخت چرم از پوست ماهیان خاویاری  بیان شد. آنچه باید درهمه روش ها در نظر گرفته شود این است که روغن دهی مناسب و به موقع باشد.
مثلاً در دباغی با مواد معدنی حتما از روغن هایی که در برابر اسیدها مقاومت خوبی دارند حداقل به مقدار 2 گرم در لیتر محلول استفاده شود. در روش هایی هم که احتیاج به پیکلاژ پوست ماهی نیست، اگر از مواد Oil tanning به عنوان مواد پرتاناژ استفاده شود.
نتیجه بهتری عاید می شود. بعد از اتمام دباغی اگر پوست ماهی حداقل 2 شبانه روز به صورت خرک چینی شده باقی بماند و بعد به مرحله ریتانینگ برود نتیجه بهتری حاصل می شود.

3-9 ریتانینگ:

این مرحله با مرحله ریتانینگ چرم های سبک فرقی ندارد و چون رنگ طبیعی پوست ماهیان خاویاری دلخواه است، لذا به رنگرزی خاصی هم احتیاجی نیست. البته اگر به مقدار خیلی کم از رنگ های اسیدی آبی و یا سبز در رنگرزی استفاده شود به واسطه ترکیب رنگ طبیعی پوست ماهی با رنگ افزوده شده به درام، رنگ دلپذیر خاصی به دست می آید که ارزش چرم را خیلی بالا می برد.

در ریتانینگ بهتر است از سینتنهای نرم استفاده شود.
استفاده از مواد دباغی آلدئیدی قبل از سینتن ها خصوصا در مرحله پرتانینگ خیلی مناسب است.
طوری که اگر در غیاب یا همزمان با مواد دباغی آلدئیدی مثل Relugan GT50 از سینتن هایی که دارای مشتقات نفتالینی یا فنلی هستند، استفاده شود رخ چرم ماهیان خاویاری مثل زمین های کویری ترک برمی دارد و چرم کاملاً از بین می رود.
روغن دهی در دمای 50 – 60 درجه سانتی گراد صورت می گیرد و فیکس آن با اسید فورمیکا امکان پذیر است.

ساخت چرم از پوست ماهی - ماهيان خاوياری

4- تكميل:

4-1 عمليات قبل از فينيش

اگر در تمام مراحل مربوط به تهيه، نگهداری وساخت پوست ماهيان خاویاری  دقت كافی صورت گرفته باشد،كراست توليد شده احتياج زيادی به عمليات فينيش نخواهد داشت.
پوست ماهی هایی كه رديف استخوان های زياد و يا درشت دارند موقع نرم كردن بادستگاه شدل معمولا معيوب می شوند.
بهتر آن است كه به مدت طولانی اين نوع چرم ها، ميلينگ شوند. چرم ميلينگ شده بعد از نرم شدن، گيره می شود. چون اين نوع پوست ماهی ها لش زني می شوند و امكان شيوينگ ندارند، بدان خاطر معمولا طرف لش، دارای ضايعات است.
اين مواد اضافي بايد از طريق بافينگ حذف شوند. برای يكنواختی بافينگ، چرم گيره شده بايد پرس شود. فشار واردهی 250 بار و دماي 100 درجه براي اين كار مناسب است.
در نتيجه پرس شدن طرف لش چرم كامل هموار شده و بدين ترتيب براي بافينگ آماده می شود. در بافينگ در اثر فشار واصطكاك وارده دمای موضعی چرم زياد می شود و چون نقطه چروك شدگی آن كم است، امكان دارد چرم حالت خود را از دست بدهد. بدان خاطر بهتر است بافينگ با فشار كم و به طور يكنواخت انجام گيرد.
چرم های بافينگ شده بعد از گرد گيری و تريم كاری برای عمليات فينيش آماده می شود.

4-2 فينيش

پوست های ماهيان خاوياری دارای نقش و نگاری طبيعی به خصوصی هستند كه احتياجی به عمليات فينيش ندارد. اگر هم در اين رابطه كاری صورت بگيرد تنها برای جلا دادن به سطح آن است.
استفاده از رزین های نرم و واكس های مناسب به ویژه استفاده ازلاك های حلالی سبب براقيت و ضد آب شدن چرم می شود.
در بعضی گونه ها از جمله پوست ازون برون و تاس ماهی استفاده از حلال هاي ورنی سبب زيبایی بيش از حد چرم می شود.
پوست فيل ماهی در جريان ساخت وساز مقداری از رنگ طبيعي خود را از دست می دهد با استفاده از مواد فينيش مناسب از جمله انواع پيگمنت ها و رزين بايندرها در حد مطلوبي می توان چرم را به رنگ طبيعی درآورد.

در صورت مصرف مقادير زياد لاك ورنی چرم حالت طبيعی خود را از دست می دهد بهتر آن است كه از لاک های حلالی استفاده شود و برای براقيت زياد، چندين مرتبه چرم فينيش شده در دما و فشار بالا روتو پرس شود.

5- فورمولاسيون ساخت:
1- عمليات قسمت تر

الف- شستشوی اوليه + سو کینگ + سيليس گيری ماهیان خاویاری اين عمليات در پدل انجام می گيرد. منظور از گرم يعنی گرم در ليتر محلول و در دقيقه

ب-دباغی اوليه :

پلت حاصل از عمليات فوق در ماهیان خاویاری  طبق دستور العمل زير دباغی می شود.
اين روش به عنوان يک روش يونيورسال برای دباغی تمام گونه های ماهيان خاوياری پيشنهاد می شود.
مواد مصرفی براساس درصد وزن پلت لش زنی شده محاسبه می شود.

ج- پلت های حاصل از عمليات فوق كه معادل وت بلو چرم دامی است مدت يک هفته كتن شده و سپس طبق برنامه زير دباغي مجدد می شود. نتيجه كار كراست است.
درصدها بر اساس وزن وت بلو است.

ساخت چرم از پوست ماهی - ماهيان خاوياری

د- فينيش:

در اين مرحله فقط از رزين و لاک بي رنگ جهت براق كردن چرم استفاده می شود.

منبع مورد استفاده:
Recipes Recommende for the Production of Leather from Reptiles and Fish S kin B. ASF.Germany
در مورد منبع مورد استفاده بايد گفت كه: اين منبع پيشنهاداتی را در مورد ساخت چرم انواع خزندگان و ماهی ارائه میكکند. ماهی مورد نظر دراين پيشنهادات كوسه است. در مورد ماهيان خاوياری پيشنهادی ارائه نشده است. ازجهت شباهتهایی بين پوست كوركوديل ها و ماهيان خاوياری می توان پيدا كرد. از اين رو پيشنهادات ارائه شده مفيد فايده بود.
2- منبع مورد نظر نه به عنوان يک منبع علمی در كتب و نه به عنوان يك مقاله پژوهشی در جایی چاپ نشده است. بلكه همراه بروشو رهای ساخت چرم و كاتالوگ های مواد شيميایی شركت BASF به صورت يك بروشور در اختيار اغلب چرم سازان قرارگرفته است.

نویسنده:
استاد مهندس عباداله یوسف زاده – استاد دانشگاه

 

نظرات

3/5

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *